Boş Zaman

Boş bir zihne yansıyan ürkütücü dünya

(Bilkent Üniversitesi Türk Edebiyatı Merkezi ile Milliyet Sanat Dergisi’nin ortaklaşa düzenlediği 1. Yeni Yetenekler Eleştiri Yarışması’nda birincilik ödülü alan eleştirisi.)

“Çığlık çığlığa bağıran bir karga sesiyle uyandım. Gözlerimi açtığımda kendim hakkında hiçbir şey bilmiyordum.”

Hakan Bıçakcı’nın Boş Zaman adlı son romanı işte bu soğuk, ürpertici noktada başlıyor. Ve bu bir metafor değil, korkutucu bir gerçeğin ifadesi, gerçeğin ta kendisi. Aslında sıfır noktasından başlayan bir tutanağın boş evrenine düşen ilk kelimeler bunlar. Hiçbir şey bilmeyen bir anlatıcının ağzından dökülen kelimeler üst üste yığıldıkça, boş evren “şekillenmeye,”  bu anomalinin ardında yatan sebep açığa çıkmaya başlıyor: hafıza kaybı. Geçmişi olmayan bir adam. Etrafından üzerine hücum eden, anlamlandırılmayı, bir yerlere oturtulmayı bekleyen görüntüler. Boş bir zihnin dünyayla karşılaşması. Kitabın ilk sayfası üzerinde gözlerini gezdiren okur ne kadar şey biliyorsa, anlatıcı da o kadarını biliyor. Âlimi mutlak, tanrısal bir anlatıcının tepeden bakarak aktardığı bir hikâye değil bu, parçaları birbirine yapıştırıp kendi kurgusunu kotarmaya çalışan, tamamen bihaber olduğu bir dünyanın orta yerine fırlatılmış bir anlatıcının anlatı aracılığıyla kendini inşa etmeye çalışmasının hikâyesi. Tutarlı verilerin üst üste eklendiği doğrusal bir ilerlemeden çok tedrici bir çöküşün hâkim olduğu, baştaki bulanıklığın son satırda daha da kesifleşmiş halde okurun yüzüne tekrar fırlatıldığı bir anlatı.

Aslında bu bulanıklık Bıçakçı’nın metinlerinin belirgin bir özelliği. İlk romanı Romantik Korku’da puslu, kasvetli bir kasabaya Kafka’nın K.’sının Şato’da yaptığına benzer bir yolculuk yapan, gerçekle gerçek dışı, uykuyla uyanıklık arasında gidip gelen bir karakterin bu bulanıklıkta ördüğü bağlantılarla, anlamlandırmaya çalıştığı kodlar, işaretlerle yol alma çabasının tuhaf hikâyesini aktarıyor.  İkinci romanı Rüya Günlüğü’nde ise gerçekle rüyanın yer değiştirdiği, gerçeğin sağlam zemininin anlatıcının ayaklarının altından yavaş yavaş kaydığı, uykudan kalma halüsinatif görüntülerin bir sis perdesi gibi her yanı kapladığı, gittikçe bulanıklaşan bir hayatın kaydını tutuyor. Yani yanıp sönen, gerçeklikle bağları asgari düzeyde seyreden, her an eriyip gidebilecek karakterlerin endişe ve tedirginlikle, önlerinde aniden açılabilecek kara deliklere yuvarlanmamak için adımlarına dikkat ederek, hiçbir şeyden emin olamadan yol almaya çalıştıkları bir dünya, Bıçakçı’nın anlatı dünyası. Bu belirsizliğe karşı bir panzehir olarak da bir kayıt tutma, numaralandırma, kodlama, bağlantılandırma işlemine başvuruyorlar. Romantik Korku’daki isimsiz karakter olaylar arasında kurduğu çapraz bağlantılarla içine düştüğü evreni, olaylar silsilesini anlamlandırmaya, Rüya Günlüğü’nün baş kişisi Haluk ise kitabın adında açık edilen günlükle verileri yerli yerine oturtmaya çalışıyor ve bu Boş Zaman’da ayrıntılı bir istatistiğe dönüşüp, anlatının kendisini oluşturuyor, romanın baş kişisi Harun’un olayları hatırlamak için not aldığı “başlıklar” kitabın bölümlerinin başlıkları olarak kullanılıyor.

Kişisel tarihi yatağında uyandığı andan itibaren başlayan Harun’un etrafta uçuşan anlamsız parçalara verdiği ilk tepki şu; kendini pencereden aşağı, betona bırakıp parçalanma isteği. Bunun heyecanlı bir keşif süreci değil, bir boğuntuyu savuşturma, nefes alma çabası olacağının ilk işareti. Zamanın, geçmişin oluşturduğu referans çerçevelerinin ortadan kalkmasının verdiği acı ve şaşkınlığın ifadesi. Boşalmış bir zihne taarruza geçen uyarıların karşısında hiçbir savunma, anlamlandırma mekanizmasına sahip olmayan anlatıcı uyandıktan sonra yatağından çıkıp, çıplak ayaklarını halının üzerine ilk koyduğunda kısa, kalın tüylerin beynine saplandığını hissediyor. Evet, eğer kanıksama, kodlama mekanizması işlemezse, bütün gündelik, olağan uyarılar korkutucu, acı verici ayrıntılara dönüşebilir, tıpkı eğer bağışıklığınız yoksa en basit mikrobun bile sizi öldürebileceği gibi. Dünyaya gözlerini yeni açan, bünyesi şekillenmemiş, dünyaya karşı bir antikor geliştirmemiş biri için de her uyarı dehşet verici olabilir. Oluyor da. Dünyadaki duruşunuzu sağlamlaştıran, size dünyayı “filtreleme” imkânı tanıyan “kimliğiniz,” dayandığı belleğin silinmesi ile birlikte sizi dehşet verici bir gerçeklik kütlesiyle baş başa bırakarak karanlığa karışır. Bıçakçı’nın metin boyunca ürpertici ayrıntılarla izini sürdüğü damarlardan biri de bu; gündelik gerçekliğin içinde kıpırdanan, ortaya çıkmak için akıştaki küçük bir aksaklığı kollayan canavarlar.

Etraftan aldığı her yeni veriyi işleyerek kimliğini yeniden oluşturan Harun’un attığı her adıma, gözünü üzerine çevirdiği her nesneye sinen bir tuhaflık söz konusu. Biçimsiz bir yığın olarak içinde dolaştığı sıkı örülmüş, ahenkli yapı tarafından gittikçe biçimlendirilmektense bu yapıyı kendi biçimsizliğine benzeten, ürkütücü bir karmaşaya dönüştüren bir hayaletin gözlerinden bakıyoruz her şeye. Bu nedenle de hem anlatıcı hem de okur için kâbusun şiddetinin gitgide artması kaçınılmaz oluyor.  Aile üyelerini teker teker tanırken, uygarlığın mikrokozmosu olan yakın çevrenin bu boş zihin içersinde yankılanan, eğilip bükülen, olağan çerçevesini, koruma halesini yitirip her türlü anomali saldırısına açık hale gelen görüntüsüyle yüz yüze kalıyoruz. “Önceki hayatında” bir tarihçi, bir Ortaçağ uzmanı olan Harun için akrabaları geçmişten fırlamış “çok başlı bir ejderha,” kendisi ise  “çok parçalı bir canavarın koparılıp atılmış gibi duran, çırpınan bir kesiti.” Oğlunun saçlarını okşayan eli “kara bir örümcek,” akraba ziyareti esnasında bakılan fal ise Ortaçağ’daki bir kara büyü ayini.  Gerçek-dışına kayıp gitmenin kuvvetle muhtemel olduğu bir anlatı bu. Uygar refleks ve savunma mekanizmalarının çöküşüyle birlikte hücuma geçen sürreal görüntüler, aslında gerçeğin ne kadar kırılgan bir kaide üzerine oturtulduğunu açıkça gösteriyor.  Evet, uygarlık alametlerinden boşanmış bir zihnin karşısında eriyen ve erirken de bütün çıplaklığı ile gözler önüne serilen “kurgulanmış” konvansiyonlar, temel varsayımlar, ilişkiler ağı, düzenekler, insanlığı bir arada tutan afakî bağlar…

Modern romanda karakterlerin “göründüğü gibi olmayan” gerçeğe ani bir hamleyle nüfuz ettikleri “epifani” anları Boş Zaman’da sık sık karşımıza çıkıyor, aslında hafızanın kayboluşuyla gerçekliğin zarı inceliyor ve kalın perdenin yırtılıp asıl “gerçekle” yüzleşmenin yaşandığı epifani hali daimileşiyor. Zaman ve geçmiş algısından ve bunların beraberinde getirdiği devasa ilişkiler ağından muaf olan zihin, ancak olağan-dışı kaymalarla mümkün olan bu yarma harekâtını sürekli olarak tecrübe ediyor. Böylece gayet çarpıcı bir uygarlık eleştirisi, asit keskinliğinde bir dil eşliğinde kitabın her zerresine nüfuz ediyor. Hafızasını kaybeden Harun’un elbette çevresini saran gerçeklik ve bu gerçekliği biçimlendiren dille bağları kopuyor, zira Borges’in dediği gibi “Sözcükler, paylaşılmış bir hafıza gerektiren simgelerdir.”  Ortak hafızanın, ortak simgelerin yarattığı yumuşak hale onun için ortadan kalkıyor, artık şeylerin üzerini kaplayan yumuşak bir katman söz konusu değil. Ortak dille birlikte ortak algılayış da eriyip gidiyor.  Karakterin zihni hüsnü tabirlerin yumuşak evreninin dışında kalıp, gerçeğin katılığı, acı verici keskinliği ile daimi bir yüzleşme yaşıyor. Onun için ölen babasının götürüleceği yer “kabristan” değil, mezar, babasının naaşını toprağa vermiyorlar, “cesedi çukura bırakıyorlar.” Gündelik hayatın kanıksanan dehşetini teşhir eden, insanın kanını donduran bir çıplaklık söz konusu romanın tamamında. Arabayla önünden geçtiği gündelik bir görüntünün Harun’un zihnindeki karşılığı şu; “çöp konteynırlarına yapıştırılmış fare ve böcek ilaçlama ilânları, bol iltihaplı bir irin gibi binaların dışına taşmış kirli beyaz klimalar…”

Bu kısmın devamında, romandaki temel damarlardan biri olan “inşaat-deniz” karşıtlığından söz ediyor Bıçakçı. Üzerine yağan gerçek parçalarını yerli yerine oturtma ve kendine bütünlüklü bir gerçek, kimlik inşa etme çabasındaki Harun zaman zaman bu kurgulama ihtiyacının dayanılmaz ağırlığı altında eziliyor ve gözlerini denize doğru çeviriyor; denizin boş bir zihni andıran enginliğine, dingin sükunetine, ayrışmamışlığına. Ve kendini amnezinin yumuşak kollarına bırakma olasılığı rahatlatıcı bir uğultu gibi her şeyi silip süpürüyor. Uygarlığın gürültüsünün, aciz koşuşturmasının bir parçası olmak için inşa etmeye çalıştığı geçmiş, şimdi ve gelecek, denizin enginliğinde gözden yitiyor. Bu noktada şu soru akla geliyor: Bellek yitimi bir kâbus mu yoksa bir kurtuluş mu? Sonsuz bir boşluk, sessizlik, ıssızlık çökertir mi yoksa huzur mu verir? Bir hayalet gibi insanın ensesinde dolaşan, şimdiyi bütün o görünmez ama kaçınılmaz ağırlığıyla köşeye sıkıştıran, insanın ayaklarını beton dökülmüşçesine yere çakan geçmişin buharlaşmasının verdiği rahatlık ve zaman içersinde kurulmuş güvenli bir dekorun huzurunu hissedememenin, bütün referans noktalarının un ufak oluşunun verdiği acı ve tedirginlik. Bu ikilem karakterin yakasını asla bırakmıyor. Buna rağmen inşa süreci titizlikle sürüyor. Ama nesneler hiç umulmadık bir anda olağan şemalarından fırlayıp birbirine karışabiliyor. Gerçek eriyip üzerine yapışıyor.  Anlatının çeşitli yerlerinden çıkıp gelen bir karma cümleler yığını,  anlatıda kurulan düzeneğin mesnetsizliğini, “kahramanın” dünyasının, kurgusunun her an dağılıp gitmeye meyyal olduğunu gözler önüne seriyor. Kahramanın yapacak bir şeyi yok,  titreşen floresan ışığı altında bir yanıp bir sönen gerçekliği asla sabitleyemiyor. Bütün çabalarına rağmen geçmiş onun için halen “zehirli bir eriyik” ve etrafındaki her şey öncesi ve sonrası olmayan donuk görüntülerden ibaret. Başlangıçtaki olasılığın -betona çakılıp kalmak- gerçeğe dönüşmesiyle sona eriyor her şey.

Sarsıcı, yoğun diliyle okuru 150 sayfalık bir metinde olabilecek en ağır bombardımana maruz bırakan bir yazarla karşı karşıyayız. Çıkışın olmadığı ve sonuçta içe çöküp, sıfır noktasına geri dönen bu anlatıda gündelik hayatın, dört başı mamur bir uygarlık görüntüsünün altında kıpırdanan tuhaflığını, gerçeğin kırılganlığını, dünyayla bağlarını yitirmiş birinin gözüyle teşhir eden bir yazarla. Evet, dünya tuhaf bir yer, gardımızı düşürdüğümüz anda üzerimize çullanmaya hazır ürkütücü bir yer.

Ruhları ayarsız romanlar

Türkçe yazılan romanlardaki “arızalı” kadın ve erkek tiplerindeki artış bilmem dikkatiniz çekti mi? Fiziksel değil, ruhsal “arıza”lardan söz ediyorum. Merkezine insanı alan bir anlatı olan roman sanatının insan psikolojisinin derinliklerine dalması, birey-toplum çatışmasından kaynaklanan ruh sıkıntılarını dile getirmesi elbette ne garipsenecek bir durum ne de bir yenilik. Ancak, seksen yıllık Cumhuriyet tarihi boyunca üzerine pek fazla gidilmeyen psikolojik meselelerin günümüz romanında sıklıkla tekrarlanan bir temaya dönüşmesi ilgiye değer; hem edebiyattaki eğilimleri göstermesi hem de içinde yaşadığımız zaman ve mekanın bireyler üzerinde yaptığı tahribatı sergilemesi açısından…

Hakan Bıçakcı’nın gerilimli dünyası

Hakan Bıçakcı, daha ilk romanı “Romantik Korku”da başlamıştı ruhu daralan insanların kararan hayatlarını anlatmaya. “Romantik Korku”, fantastik öğelere yer vermesiyle sonraki iki romanından farklılar barındırsa da, Bıçakcı üslubunun temel özelliklerini yansıtıyordu; Yalnızlık, yolunu şaşırmışlık, arayış, saçma yaşamın doğallığı ve yabancılaşma… İstanbul’un yüz binlerce apartmanından birisinde sevgilisiyle tekdüze bir hayat sürdüren, ekonomi dergilerinden yaptığı çevirilerle geçinen genç bir adamın kabusları üzerine kurulan ikinci romanı “Rüya Günlüğü”nde fantastiğin sınırlarını aşmamış, gündelik hayatın içinden, sıradan ayrıntılardan, huzursuzluk veren rastlantısallıklardan bulup çıkarmıştı gerilim öğesini. Aslında bütün gerilim kahramanın içine düştüğü o kimliksizleşmeden, bireyin manasını yitirmesinden, kendisini hayata dışarıdan bakan bir yabancı gibi hissetmesinden kaynaklanıyordu.

Yeni romanı “Boş Zaman”da da benzer meseleler üzerinde yoğunlaşıyor Bıçakcı; kim olduğunu, hangi zamanda ve mekânda bulunduğunu hatırlamayan bir adamın uyanışıyla –ve “uyanış” bölümüyle- başlayan hikaye, adamın hayatındaki karanlık noktaların adım adım çözüldüğü ancak her çözümün bir kara deliğe dönüştüğü bir karabasan atmosferinde ilerliyor. Karısı Gülden’in verdiği bilgilerle; Harun, 30’lu yaşlarını süren bir akademisyen… Tarih dersi verdiği üniversiteden istifa etmiş, bir süre sonra yaptığı otomobil kazasında yitirmiş hafızasını. Dört yaşlarında bir de çocukları var… Gülden’in çizdiği bu orta sınıf mutlu aile tablosu, Harun’un sağlığından endişelenen yakınlarının da katılımıyla tamamlanmakla birlikte, evin soğukluğunu soluduğu duygusal atmosferiyle bu tablo arasında bir uyumsuzluk hissedecektir Harun; “eski Harun’la yenisi arasında karanlık bir yerde, iki kat arasında kalmış bir asansörün içinde” gibidir.

Etrafındaki kişilerle tarihsel bağlar kuramayan, ortak anıları bulunmayan, kendisi hakkındaki bilgileri başkalarının anlatılarına dayanan, -özetlersek eğer- manasını kaybedip var oluşunu anlamlandıramayan Harun, çevresine Camus’nün “Yabancı”sı kadar yabancı, onun kadar yolunu şaşırmış, onun kadar yalnız… İşte bu andan itibaren dünyayı tanımak için adımlar atmaya, öğrendiklerini kullanır kılmak için tasnif etmeye çalışacaktır genç adam. Ne var ki, bir bilgisayar belleğinden farklı çalışan insan beyni, kağıt üstüne düşülen notlarla, kodlamalar ve tasniflerle hayata tutunamayacak, Harun’un rasyonel akla göre kurmaya çalıştığı dünyası geceleri gördüğü kabuslarla parçalanacaktır.

Bellek, Toplum ve Kimlik

İlk ikisinde yaptığı gibi, yeni romanı “Boş Zaman”da da ekonomik bir anlatımı seçen ve olup bitenleri az sayfaya sığdıran Bıçakcı, bellekle kimlik ya da bellekle toplumsal yaşantı arasındaki karmaşık ilişkilerin haritasını çıkarmayı başarmış. Fotoğrafların, anlatıların hatta birinci elden tanıklıkların bile bir kimliği canlı kılmaya yetmeyeceğini, insanın kendi yaşanmışlıkları ile dolu bir belleği olmaksızın gerçekliği kağıt üzerinde kalan bir kimlik olmaktan öteye gidemeyeceğini anlıyoruz. Aslında Harun’un bu kağıttan kimliği, genişletirsek eğer, cemaatlerin, yurttaşların, ulusların kimliklerinin nasıl kurulduğunun ipuçlarını da veriyor. Bunu en çarpıcı biçimiyle Harun’un babasının cenaze töreninde sergilemiş Bıçakcı; yaşlı adamın ölümüne –törene katılanların beklentisi aksine- bir türlü göz yaşı dökemeyen Harun’un duygularını şu cümlelerle ifade ediyor; “hafızam yerine geldiğinde bugünü hatırlayıp içimin sızlayacağını düşündüm. Çünkü, içinde bulunduğum an benim için hiç bir şey ifade etmese de, ilerde babamın öldüğü acı gün olacaktı. İçinde bulunduğum an için her şeyi hatırladığım ileri bir tarihte durup geriye bakarak üzülüyordum. Bu son derece kuru ve bilimkurgu bir yastı.”

Tam da böyle kuruluyor bellekler. Anısız ve duygudan yoksun şimdiler, bir tarihsel süreç içerisinde inşa edilen dramatik anlatılarla kimliklere göz alıcı renklerle ekleniyorlar. “Hem bireysel hem de grup kimliği zaman ve mekan içinde ayrılık iddiasından ve bunun hatırlanması üzerinden geçiyor. Bu şekilde bireyler gruplarla aidiyet ilişkisine girmekten öte, geçmiş, şimdi ve gelecek hislerini de kazanıyorlar. Hatırlanan şeyin içeriğini değiştirmek ve unutmak da bu sürecin vazgeçilmez parçalarını oluşturuyor.”

Bıçakcı, Harun’un ruhsal sıkıntılarını ve bir trafik kazasından kaynaklanan bellek yitimini bireysel patolojisiyle sınırlamamış. Hikâye ilerledikçe ortaya çıkacağı gibi, sıkıntı ve patolojilerin asıl kaynağı ahlaki, tıbbi ve toplumsal boyutların birbirinden ayrılmaz bütünlüğüdür. Üstelik, gündelik toplumsal yaşam birey için artık tehlikeli ve sinir bozucu bir hal almıştır. Ne var ki, Harun’un çevresindeki insanlar ve doktoru tarafından göz ardı edilmek istenen tam da budur. Çekirdek ailenin, yakın çevrenin ve ilişkide oldukları diğerlerinin sürdürdükleri steril hayat bir konsensusla korunmakta, patolojilerin kaynağı geçici bir hastalık durumuna atfedilmektedir. Çünkü “hem profesyonel uzmanlar hem de toplum, tehdit ve korkunun denetimimiz altında olduğuna inanma ihtiyacı içindedir”.

Elbette bütün bu reddiyeler, ruhsal sıkıntıları çevreleyen bütün bastırıcı söylemler eninde sonunda bireyin içine düştüğü patolojilerin şiddetiyle sınırlanır. Tıpkı Harun’un durumunda olduğu gibi… Bütün yaşadıklarının ve ortaya dökülen sırların ardından kendisi hakkında öğrendiği “doğrular”, ne yazık ki, bir aydınlanma anına sıçramasına yetmeyecek ve Harun romanın sonunda başlangıçtaki “uyanış”ından daha da travmatik bir halde geri dönecektir.

Konuları, anlatım biçimleri ve insan tiplemeleriyle birbirini tekrarlayan romanların giderek arttığı edebiyatımızda, insan tiplemelerine bir yenilik getirmese de seçtiği konular ve o konuları işleyişiyle dikkat çeken Hakan Bıçakcı, iyi bir yazar olduğunu “Boş Zaman”da da kanıtlıyor. Ancak bu kez ekonomik anlatımının bir eksiklik duygusu yarattığını, zengin bir potansiyel barındıran hikâyesini daha derinlemesine kat etseydi eğer, çok daha doyurucu bir roman okumuş olacağımızı düşünüyorum.

İçinde bulunulan an

Bellek yitimi, hafıza kaybı ya da amnezi… Türkçede, yakın zamanda yayımlanan romanlar arasından bu konuda odaklanmış bir örnek gelmiyor aklıma ama beyazperdede birçok örnekle karşılaştık: (Yapım yılı 2000 olmakla birlikte saymadan geçmek istemediğim) Memento: Akıl Defteri ve yapım yılı 2004 olan filmlerden 50 İlk Öpücük, Novo, Gizemli Parçalar, Geçmişi Olmayan Adam, Medusa Darbesi, Defter… Belki de, Hakan Bıçakcı’nın son romanının çıkış noktası –“fikir” anlamında– bu filmlerden biri olmuştur. Nitekim Bıçakcı, Mine Söğüt’le yaptığı söyleşide şunları söylüyor: “[G]enel olarak bende yazma motivasyonu sağlayan etkenler, edebiyattan çok sosyoloji kitapları ve sinemadır. (…) Bir filmin kurgusundan da ilham alabilirim.” (Picus, Aralık 2004, sayı 17)

Bıçakcı’nın yeni yayımlanan romanının konusunu tek bir cümle ile özetlemek mümkün: Boş Zaman’da, bir araba kazası sonucunda belleğini yitiren birinin, Harun’un hikâyesi anlatılıyor. Bıçakcı’nın ilk romanı Romantik Korku’yu –fantastik öğelerin ağır bastığı bir roman olduğu için– dışarıda bırakırsak, ikinci romanının konusunu da bir cümle ile özetleyebiliriz: Rüya Günlüğü’nde, başkasının rüyalarını görmeye başlayan birinin, Haluk’un hikâyesi anlatılıyor. Her ne kadar sinema eleştirmeni Alin Taşçıyan, tek cümle ile özetlenebilirliği Oscar kazanan filmlerin olumsuz bir özelliği olarak belirttiyse de, Bıçakcı’nın romanları için bunu olumsuz anlamda almamak gerek. Aksine, bu “basitlik,” kilit noktası niteliğinde. Hakkında çıkan önceki yazılarda da tekrarlandığı gibi, Bıçakcı, romanlarının ana eksenini oluşturan korku/gerilim öğelerini günlük hayatın içinden, sıradanlıktan, bu “basitlik”ten çıkarıyor. Sıradan bir hayat süren roman kahramanları, yine birçok kişinin başına gelebilecek olaylar sonucunda bir çıkmaza doğru sürükleniyorlar. Bu noktada, Rüya Günlüğü’nün kahramanı Haluk, şu düşüncesiyle diğer roman kahramanlarının da hislerine tercüman oluyor: “Keşke doğaüstü bir olay olsaydı diye geçirdim içimden. En azından yaşadıklarımı ‘doğaüstü’ diyerek etiketler, onların ne normal ne de anormal oluşunun korkunç belirsizliği altında ezilmezdim.” (s. 102) Ne de olsa çoğu zaman, olumsuzluk dahi belirsizlikten yeğ tutulur.

Üç romanı birlikte ele aldığımızda, birçok ortak özellik ve bağlantıyla karşılaşıyoruz. Her üç romanda da sık sık tekrarlanan bir şey var: “İçinde bulunulan an.” Romantik Korku’daki kişi, niçin geldiğini ve ne kadar süreyle kalacağını bilmediğimiz bir kasabadaki motele yerleşmesiyle; Rüya Günlüğü’ndeki Haluk, bir sabah rüyasında hiç tanımadığı insanları görerek uyanmasıyla – rüyasında çok iyi tanıdığı ama gerçekte hiç tanımadığı, hatta çevresindeki insanlarla herhangi bir benzerlik kuramadığı kişiler bunlar; Boş Zaman’daki Harun da, bir sabah, kim olduğu hakkında hiçbir fikri olmadan, her şeyiyle yabancı bir evde uyanmasıyla yepyeni bir durumla, “yeni bir hayat”la karşı karşıya kalıyor. İçinde bulundukları bu yeni durumlarda geçmiş silik, gelecek de her zaman olduğundan daha belirsiz: “Ne zaman geçmişten bir görüntü hatırlasam, elde ettiğim görüntü sisler içinde… Geleceğe dair herhangi bir hayalin görüntüleriyse geçmişte hatırlanan görüntülerden farklı değil, onlar da aynı sisin içinde…” (Romantik Korku, s. 83) Böylelikle, “içinde bulundukları an”lara sıkışıp kalıyor, hapsoluyorlar. Ancak içinde bulundukları anlar da netlikten yoksun: “Bir tek şu an net olabilir, ancak (…) o da sislere boğulmuş.” (Romantik Korku, s. 83) Bu yeni koşullar karşısındaki tutumları, “sudan çıkmış bir balığın bilinçsiz hareketleri” gibi. Üstelik, kurtulmak için çırpındıkları oranda batağa saplanıyorlar. Çözüm üretebilmek, olup bitenleri sıralayıp bir düzene koyabilmek adına sistematik yollara başvuruyorlar. Biri yaşadıklarını şematik olarak kâğıda döküyor; biri rüya günlüğü tutuyor; diğeri her günü, o günü anlatan bir kelimeyle listeliyor; ancak bu yaklaşımların da bir yararı dokunmuyor.

Romanlardaki bir başka ortak nokta, rüyaların etkinliği. Bölümlerin birçoğu ya bir uykuya dalışla bitiyor ya da bir uyanışla başlıyor. Rüyaların dahil olmasıyla birlikte, gerçeklik de buğulanıyor, silikleşiyor. (Tam da bu gerçeklik noktasında, Boş Zaman’daki Harun’un “yeni hayatında” okumaya başladığı ilk kitabın Recaizade Mahmud Ekrem’in Araba Sevdası romanı olması da dikkate değer.) Gerçekliğin silikleşmesi, ifadesini hem çevreye hem de kendine yabancılaşmada buluyor: Kendilerini bir bilgisayar oyununun, bir fotoğrafın ya da bir filmin dondurulmuş karesinin, bir tiyatro dekorunun, bir teybin içerisinde hissediyor; hareketlerinin kurulmuş bir robotunkilerden farksız olmaya başladığını duyumsuyorlar. Yeni hayatlarıyla eski hayatları birbirine karışıyor. Çırpınmaktan, arada kalmışlıktan ve belirsizlikten bitkin düşmüş kahramanların serzenişleri de bu noktada benzeşiyor: “Eski hayatına dönemeyecek kadar çaresiz, yeni bir hayat kuramayacak kadar yorgundu” (Romantik Korku, s. 44); “Ne her şeye yeni baştan başlayacak cesaretim vardı ne de her şeyden vazgeçecek.” (Rüya Günlüğü, s. 149)

Romanlar arası tüm bu bağlantılar, “kendini tekrar etmek”ten çok, birer sorunsal olarak değerlendirilmeli. Bir anlamda, Bıçakcı, her yeni romanıyla bu sorunsallara farklı noktalardan yaklaşmaya çalışıyor. Ama şunu belirtmekte fayda var; içinde bulunulan ana hapsolma durumuyla başlayan ve bir girdaba kapılmışçasına hızla birbirini takip eden olaylar, en keskin ifadesini Boş Zaman’da buluyor. Öyle ki geçmişi, yalnızca belleğini yitirmiş bir şekilde uyanışıyla başlayan güne kadar uzanan Harun, bu kısa geçmişinden bile emin olamıyor: “Yaşadıklarımın yalnızca bir kısmını hatırlayıp, sonra da hatırladığım kadarını tüm yaşadıklarım sanıyor olabileceğimi düşün[düm].” (s. 77)

Kişisel tarihin yok oluşu

Fantastiklik anlayışını vampirler, ejderhalar ya da hayaletler değil, beynimizin bize oynadığı tuhaf oyunlar üzerine kuran Hakan Bıçakcı, üçüncü romanı ‘Boş Zaman’da okuru hafızanın bulanık sularında tehlikeli ve sonu belirsiz bir yolculuğa çıkarıyor.

Hatırlıyor. Tam bu bilinmezliğin içinde yarattığı boşluk duygusuyla pencereden atlamaya hazırlanırken garip bir tesadüf ya da kaderin onun için hazırladığı bir oyun sonucu çalan telefonun kendisine gönderilmiş bir işareti andıran sesiyle atlamaktan vazgeçince, kendi hikâyesini başlatmış oluyor. Geçmişi konusunda okur kadar bilgisiz olan bu adamın adının Harun olduğunu, özel bir üniversitede tarih hocalığı yaptığını, ortaçağ konusunda uzmanlaştığını; karısı Gülden, oğlu Can ve kedisi Tarçın’la birlikte yaşadığını, geçirdiği bir trafik kazası sonucu geçici olarak hafızasını kaybettiğini biz de yavaş yavaş, onunla birlikte öğreniyoruz. Dolayısıyla bu öğrenme süreci Harun için ne kadar sancılıysa, okur için de ister istemez o kadar sancılı hale geliyor: Harun’un ailesini, çevresindeki insanları, yaşadığı evi; eskiden kendisine ait olan ama şimdi ne yapacağını kestiremediği tuhaf bir yabancı gibi karşısında duran gündelik hayatı algılayışındaki çarpıklık, gelecekte yaşayacaklarına temel oluşturabilecek bir geçmiş bilgisinin olmayışı ve hafıza kaybını ‘heyecan verici bir keşif süreci’ değil, yıkıcı bir iç yolculuk olarak yaşaması, bizi dünün bugünü anlamlandırışımızdaki payı üzerine düşünmeye itiyor. Gün içinde yaşadığı sıradan olayları birbirine eklemleyerek kendine bir ‘tarih’ yaratmaya çalışan Harun, bunu yaparken bir süre sonra bilinçsizce, ortaçağa dair kafasında kalan kuru bilgi kırıntılarına da başvurmaya başlıyor; bu da yaşadığı her olayı, akrabalarıyla arasında geçen her konuşmayı, gördüğü her mimiği, her jesti zihninde biraz daha karanlık ve fantastik hale getiriyor. Elinde olmadan, günümüzün modern hayatını ortaçağ karanlığının ışığında değerlendiriyor; örneğin en iyi niyetiyle kahve falına bakmak isteyen kayınvalidesini bir an için, 13. yüzyılda kehanet gücüyle ünlenmiş falcı cadı olarak hayal ediyor.

Ayrıksı olma durumu

‘Boş Zaman’ın bir diğer özelliği de, roman boyunca yan karakterlerin özenle geri planda tutulması ve bütün sürecin Harun’un gözünden anlatılması. Böylece okur, tıpkı bir bilgisayar oyununda olduğu gibi Harun’la sonuna kadar özdeşleşiyor; öyle ki, ne hafızası kayıp bir kocayla yaşamak ve ona bakmak zorunda kalan Gülden’in çektiği sıkıntıları, ne altı yaşındaki Can’ın geçirdiği varsayılabilecek travmayı, ne de Harun’un yakınlarının üzüntülerini bilmediğini, dahası merak bile etmediğini kitabı bitirdikten sonra utançla fark ediyor. Yazar, baş karakterin içinde bulunduğu ayrıksılık psikolojisini o kadar gerçekçi ve ayrıntılı bir biçimde anlatıyor ki, Harun’un, hafızanın aradan çekilmesiyle ortadan kalkan akrabalık bağları bilinci sonucu karısının kızkardeşinin bacaklarına bakıp tahrik olmasını, babasının cenazesinde hiçbir şey hissetmemesini ya da karısını sadece bir hastabakıcı olarak görmesini; kısacası aile içi ilişkiler dizgesinde yeri olmayan bütün bu duygu(suzluk)ları kınamak imkânsız hale geliyor.

Hakan Bıçakcı, ilk iki romanında ortaya koyduğu fantastiklik anlayışını ‘Boş Zaman’da da sürdürüyor ve en büyük korkuların, en acı deneyimlerin, en dehşetengiz anların, basit gündelik hayatın her ayrıntısını çekilmez hale getiren bütün sanrı ve kâbusların kaynağı olarak bir kez daha insan zihnini gösteriyor. Kitabı bitirdiğimizde anlıyoruz ki, sırtımızı rahatça dayadığımız ve her gün biraz daha büyüttüğümüz sağlam bir kaya ya da şimdiki zamanın kördüğüm olduğu anlarda yararlanabileceğimiz bir tür acil müdahale kılavuzu olarak gördüğümüz geçmişle bağlarımız aslında pamuk ipliğinden ibaret. Hayata ve insanlara bakış açımızı, onlarla ilişki kurma biçimimizi de bu ince iplikler belirliyor. Fakat bir gün zihnimizdeki küçük odaların hepsi aynı anda boşalırsa, bu bağlar ortadan kalkacak ve hem bizim dünyayı algılayışımız, hem de dünyanın bizi algılayışı değişecek. Belki o zaman Harun gibi inşaatla deniz, yani hafızanın yeniden inşası umuduyla insanoğlunun belirlediği değer ve sınıflandırmaların hiçbir önemi olmadığını fısıldayan bir sonsuzluk parçası arasında sıkışıp kalacağız ve tıpkı onun gibi, cevabını vermeye korktuğumuz bir sorunun altında ezileceğiz: Unutmak bir hastalık mı?

Denize uzak, inşaata yakın bir âlem

Romantik Korku, bir yıl sonra Rüya Günlüğü, arada altı ay askerlik, döndüğü gibi yeni  bir roman; Boş Zaman. Hakan Bıçakcı henüz 27 yaşında. Üç romanının da ortak özelliği içlerine serpiştirilen fantastik öğeler, zaman-mekân kavramının yokluğu, kişilerin yaşadıkları çevreye yabancılaşması ve yalnızlık… Boş Zaman, amnezi geçiren bir adamın yaşadığı çevreyi yeniden anlamlandırması üzerine kurulmuş bir roman… Sonu ise kaçınılmaz, “keşke bunu daha önce yaşasaydım” dedirtecek kadar…

‘Boş Zaman’ın diğer iki kitabınla çok büyük benzerlikleri var. Yine sıradan bir hayatın içinde fantastik kurguyu yerleştirmiş, yine yalnızlık, arayış, bunalma gibi duygular içindeki bir adamın; Harun’un çelişkilerini anlatmışsın… Seni ve yarattığın karakterleri etkileyen biri var mı?

Üç romanın benzer noktaları bol gerçekten. Hepsi de soyut, belirsiz ve yarı gerçek bir bunalımın tutsağı olmuş bahtsız ve rahatsız karakterlerin öyküleri. Yazım tarzımdaki yabancılık, fantastiklik ve absürdlük duyguları bence de Kafka’yı hatırlatacak cinsten. Fakat, temelde ayrıldığımız çok nokta var kendisiyle. Romanlarımda, Kafka’nın yapıtlarında olduğu gibi tüm mantık kategorilerinin dışında, neden sonuç ilişkisine bile ihtiyaç duymayacak kadar çılgınca kurgulanmış bir dünya yok. O kadar iddialı değilim.

Kitapta trafik kazası sonucu amnezi geçiren Harun’un, karısı Gülden ve etrafındaki diğer insanlarla olan ilişkisini görüyoruz. Harun, hayatını yeniden anlamlandırırken, geçmişine dair bulduğu ipuçlarıyla eskiden hiç de mutlu bir adam olmadığını anlıyor. Ve zaman zaman gidip gelmeler yaşıyor, geçmiş ve şimdiki zaman içinde. Bu sırada evinin camından gördüğü ‘inşaat’ın ve ötesindeki ‘deniz’in  ısrarla üzerinde durmuşsun… Neyin metaforu bunlar senin için?

Boş Zaman tamamen metaforlar üzerine kurulu zaten. ‘Deniz’ ve ‘inşaat’ da kitaptaki önemli metaforlardan ikisi. Eskiden daha kapalı bir anlatım tarzım vardı. Metaforları neredeyse kendimden bile saklıyordum. Fakat artık onları açık etmek konusunda daha gevşeğim. Daha az idealistim metaforları gizli tutmak konusunda.

Çok kabaca özetlemek gerekirse: ‘İnşaat’, insanlığın doğa üzerine çakmaya çalıştığı sistemli dünya sevdası. ‘Deniz’ ise zamansız, kuralsız, siyasetsiz bir tasarım… ‘İnşaat’ Harun’da yeniden hatırlayıp, hayatını yeniden inşa etme çağrışımları yaparken ‘deniz’ hatırlamak, hayatını bir düzene sokmak gibi insanlık durumlarının anlamsızlığıyla dolup taşıyor. Bir de bu iki metafor arasında şöyle hazin bir ters orantı var: camdan bakan Harun için ‘inşaat’ gelişip yükseldikçe, ‘deniz’ gözden kayboluyor.

Harun bulunduğu yeri, evini tanımak için bir takım listeler yapıyor. Kendisi için anlamlı olan nesneleri yazıyor. Sonra kitap ilerledikçe o nesneler, Harun’un listesine yazdığı şekliyle kodlanıyor. Örneğin piyanonun siyah tuşları  ‘1/b/ii’ oluyor… Neden böyle şematik bir anlatım kullandın?

Bu kodlama sistemi hafıza kaybı yaşayan Harun’un can çekişen zihnini iyi tarif ediyor çünkü. Bir de doğduğumuz andan itibaren etrafımızı saran yabani dünyayı her ayrıntısıyla kodlayıp anlamlandırma ve içselleştirme mecburiyetimize gönderme yapıyor. Ayrıca Harun’un tarih hocası olması da bu durumu fena halde destekliyor. Çünkü Harun, kendisine yabancı olan çevresini ders kitaplarında ve akademik metinlerde olduğu gibi bölümlere ve konu başlıklarına ayırmaya meyilli bir bilim adamı. Tanpınar’ın çok etkileyici bulduğum bir sözü vardır, “Adı olan her şey mevcuttur” diye. Boş Zaman’da da kodu olan her şey Harun için mevcuttur diyebiliriz.

Fantastik kurguya ve Japon ‘motiflerine’ olan bu ilginin sebebi nedir? Son dönemlerde ön plana çıkan Japon sinemasından fazlaca etkilendiğini söyleyebilir miyiz? Yazdıklarının bir yandan kuvvetli bir sinematografisi var…

Sinema beni hayal etmeye ve yazmaya en çok iten disiplin… Nedense iyi bir film, beni yazma konusunda her zaman iyi bir edebiyat ürününden daha çok destekler. Romanlarımı kurgularken ve yazarken görüntüler zihnimde sahne sahne aydınlanır. O nedenle fazlasıyla sinematografik bir dilim var sanırım. Evet, Japon ve Uzakdoğu korku filmlerine çok düşkünüm, yalnız Boş Zaman’daki Japon motiflerinin rolü ayrı. Roman için o motif, az önce konuştuğumuz metaforlardan biri…

Kitap üç bölümden oluşuyor; hayal, gerçek ve rüya… Kitabın baş karakteri Harun’un hayalleri, gerçeği ve rüyaları… Senin hayallerin, gerçeğin ve rüyalarınla örtüşüyorlar mı?

Açıkçası benim, romanlarımdaki gibi öyle aşırı sembolik, karmaşık, çok katmanlı rüyalarım yok. Gerçeklerim ve hayallerim arasındaki sınırsa roman kahramanlarımın aksine gayet net ve belirgin.. Kendi hayatımda her şey çok daha monoton, sıradan ve olağan. Romanlarımdaki o fantastik dünyanın içinde yaşamıyorum yani. Hani “hepsi hayal ürünü” denir ya, tam öyle bir durum söz konusu. Eğer kendi gerçeklerim ve rüyalarım, romanlarımdaki gibi birbirinin içine geçmiş olsaydı, asla bu tarz romanlar yazamazdım. Dışarıdan içeriyi kurgulamak her zaman daha sağlıklı bence.

Hem reklam yazarlığı yapıyosun, ki sağlam bir mesai, bir yandan da yazıyorsun… Şimdiden üç romanın var. Nasıl bir disiplin bu?

Ya, bu yazma işi bir tür hastalık sanırım. Neden yazdığımı anlatmam gerçekten çok zor. Anlatabilseydim yazamazdım belki de.

Kendini nerede görüyorsun? Romanlarını nasıl eleştiriyorsun, sorunlu bulduğun yanları var mıdır?

Bir anlatıcı olarak, gerçeküstünün ilginçliğiyle gerçeğin sıkıcılığının arasına sıkışmış bir ara alanda görüyorum kendimi. Yatıştırıcı değil, kışkırtıcı; yol gösteren ve öğreten değil, labirente davet eden ve zihin bulandıran bir anlatıcı… Şu anda Türk edebiyatının neresinde durduğumu ise çok merak etsem de, gerçekten bilemiyorum. Zaten bu benim değil, edebiyat eleştirmenlerinin uzmanlık alanına giriyor. Kitaplarımda sorunlu bulduğum yanlara gelince, ilk aklıma gelen şu: çok daha uzun ve ayrıntılı olabilirlerdi belki. Bir çeşit kısa kesme hastalığım var. Lafı fazla uzatmayı beceremiyorum nedense. Uzarsa işin büyüsü bozulacak gibi bir hisse kapılıyorum.

Bir de son soru, zaman-mekan karmaşasından, fantastik kurgudan başka bir şeyler yazmayı düşünüyor musun hiç?

Bambaşka konulara girsem de yazdıklarımın kurgusu yine fantastik türe dahil olacaktır sanırım.  Derdimi en etkili anlatabildiğim yöntem bu çünkü. Zaman kırılmaları, belirsizlik, soyutluk ve karmaşa yüklü bir anlatım, fonda da net ve huzursuz edici bir tez… Benim tarzım bu kombinasyonun farklı versiyonlarını oluşturmak diyebilirim. Yine de büyük konuşmamak lazım.

Sıradan hayatlar, fantastik zamanlar

Eski gazeteci Mine Söğüt, Beş Sevim Apartmanı adlı şaşırtıcı ilk romanının ardından şimdi ikinci romanı Kırmızı Zaman’la okur karşısında. Picus bu ay Mine Söğüt’le genç kuşağın ilginç isimlerinden birini; Romantik Korku, Rüya Günlüğü ve son olarak Boş Zaman adlı kitaplarıyla tanıdığımız Hakan Bıçakcı’yı buluşturdu. Okuru gerçeklik ile fantastik olan arasındaki o belirsiz hayalet alanda dolaştıran iki genç romancının sohbetini ilgiyle okuyacaksınız.

Hakan Bıçakcı: Romanlarında gerçeküstü olayları olağanmış hissi yaratarak, çok sade bir dille anlatıyorsun. Burada bir büyülü gerçeklik söz konusu. Benim roman kahramanlarımsa, yaşadıkları tuhaf olaylar karşısında mantıklı bir açıklamayla doğaüstü bir açıklama arasında sıkışıp kalırlar ve bu, okura da yansır. Yaklaşımımız farklı ama ikimizin de gerçeklikle bir derdi olduğu kesin. Bu konuda sen ne düşünüyorsun?

Mine Söğüt: Bence bunun iki sebebi olabilir. Birincisi şu: Türk edebiyatının geçmişine baktığımız zaman, gerçeklikle derdi olan yazarlar yetmişlerde de var ama o dönemin ağır basan edebiyatına toplumsal gerçeklik damgasını vurmuş. Bizse, gerçeği soyutlamaktan ya da gerçeğin tarifini değiştirmekten çok, kaçacak delikler arıyormuşuz gibi geliyor bana. Gerçekle birlikte yol almak istemiyoruz sanki. Galiba biraz da yaşadığımız hayatla, toplumla, içinde bulunduğumuz şartlarla sorunlarımız bizi buna itiyor. Gerçeğin benim için çok kıymeti var ama ‘80 öncesiyle karşılaştırdığım zaman şunu söyleyebilirim ki o dönemin edebiyatındaki gerçek, içinde geleceğe dair umutlar barındıran, politik olarak bir şeyler vaat eden bir gerçek. Bizde bu kalmadı. Biz, çağımızın sert gerçekliğinden kendimize bir kapı açmak için onu masallar, hayaller ve rüyalarla süsleyip gerçeküstünden yola çıkarak anlatmaya çalışıyoruz.

H.B.: Aslında gerçekten kopmak, bazen gerçeği daha iyi deşifre edebilmek için bir yöntem olarak da kullanılabilir. Ayrıca toplumsal değişimle ilgili sözlerine katılıyorum: İçinde bulunduğumuz postmodern dönemde; bütün ideolojilerin çöktüğü, umutların söndüğü bir çağda, bireyin hayatın öznesi olmaktan çıkıp nesnesi haline geldiği gerçeğinin ya bir şekilde bilincindeyiz, ya da bilinçsizce bu atmosferi soluduğumuz için gerçeklikten ara yollara sapma eğilimimiz var.

M.S.: Senin başında, benim sonunda olduğum neslin, yani 30-40 yaş arası yazarların şu son dört beş yılda yazdıklarına baktığım zaman belli bir paralellik olduğunu görüyorum. Herkesin gerçekle bir derdi var, herkes gerçeğe bir şekilde benekler atmaya çalışıyor. Sanırım neslimizin ortak problemi bu… Bizim yazdıklarımıza yansıması da çok doğal.

H.B.: Bu problem ikimizin romanlarında da sık sık rüyalar aracılığıyla ortaya çıkıyor. Mesela Beş Sevim Apartmanı’nda roman boyunca araya giren rüya tabirleri var, Rüya Günlüğü zaten başlı başına bu konu üzerine kurulu. Bu aslında aynı kopuşun bir alt başlığı gibi görünüyor.

M.S.: Ben seni tanımadan önce, şimdi hatırlıyorum, kitapçıda kitaplara bakarken Rüya Günlüğü’nü gördüğümde tamamen ismini cazip bulup almıştım; “bu yazarla benzer bir derdimiz var herhalde” diye düşünerek… Ve evet, ikimizi de kurtaran bir şey olmuş rüyalar. Mesela ben rüyalarımı hiç hatırlamam ve çok gıpta ederim hatırlayan insanlara; çünkü hayatlarında ikinci bir boyut var ve bu boyuta hakimler. O yüzden o kitabın çok ilgimi çekmişti.

H.B.: Ben de aslında rüyaları romanlarında çok kullanan bir yazar olmama rağmen kendi rüyalarım öyle çok renkli, sıradışı değildir. Çoğunlukla hatırlamam zaten, hatırladıklarım da anlatmaya bile değmez. Yani kitaplarımdaki rüyaları kendi rüyalarımdan esinlenerek değil, “nasıl olabilir” diye düşünerek, yine mantığımı kullanarak kurguluyorum.

M.S.: Zaten belki tam tersine ilginç rüyalar görseydik, rüyaları edebi malzeme olarak bu kadar fazla kullanamazdık. Ben, rüyalarla iyi bir ilişkim olmadığı için onları hayal gücümle yaratıp yazmanın daha eğlenceli olduğunu düşünüyorum.

H.B.: Bence de öyle. Bir de mesela ben kendi gördüğüm rüyaları sabah oturup aynen yazsaydım, kendimi çok kötü hissederdim. Fazla kolaycı bir yol çünkü. Ne olursa olsun, sonuçta rüyalar, ikimizin kitapları arasındaki önemli bir ortak nokta gibi görünüyor. Bir diğer ortak nokta da, sıradan insanların başına gelen tuhaf olayların anlatılması. Kahramanlarımızın özünde sıradışı, Hollywoodvari anlamda marjinal tipler olduğu söylenemez.

M.S.: Benim sadece yazar olarak değil, okur olarak da en çok ilgimi çeken şey, gerçek hayat hikayeleridir. Mesela bir hamal ya da bir iş adamı hiçbir ilginç yanı olmayan hayat hikayesini çok kuru bir dille anlatsa bile çok hoşuma gider onu okumak. Çünkü o vasat hayatların içinde aslında müthiş kahramanlıklar, müthiş olaylar var. Bu hayatlar, biraz farklı bir açıdan baktığınızda o insanların her birini başlı başına bir roman kahramanı haline getirecek kadar renkli, görkemli, inişli çıkışlı, dertli ve simgesel. Aslında hepsinde aynı sorun var, herkes aynı derecede ilginç ve önemli…

H.B.: Bu yaklaşım bana aynı zamanda sokakta yanından geçtiğim herhangi bir insanın da o tarz açılımları, öyle bir dünyası olabileceğini gösteriyor; ki bu bence çok büyüleyici…

M.S.: Aslında yazmanın temelinde biraz da bu yönde bir merak var, öyle değil mi? Başkalarının hayatını merak ediyorsun ve oturup böyle bir dünya yaratıyorsun. Sanki sokaktaki insanları izlemek, onların hayat hikayelerini yeni baştan kurgulaman için seni dürtüyormuş gibi… Mesela seni yazmaya iten neydi? Bunu soruyorum, çünkü benim en çok ilgimi çeken şey, yazmaya 22-23 yaşında başlamış olman…

H.B.: Ben yazmayı her zaman iki içgüdüyle açıklıyorum. İlki şu: Aklıma gelen ilginç bir hikayeyi kendim için not almak istiyorum, onu unutulmaya terk etmek istemiyorum. Üzerinde biraz çalışıp geliştirdikten sonra hikaye ilginçleşip beni de etkilemeye başlarsa, ikinci içgüdü ortaya çıkıyor: yazdıklarımı diğer insanlarla paylaşmak. Bu ikincisi devreye girdiği zaman çok daha disiplinli bir şekilde çalışıp bitirmeye gayret ediyorum.

M.S.: Peki ilk yazmaya başladığın zaman, güveniyor muydun kendine?

H.B.: Güvenmiyordum; ben aslında hiçbir zaman güvenmedim kendime. Hayattaki çoğu konuda olduğu gibi, yazma konusunda da güvensizdim, hala da öyleyim; çok net söyleyebilirim bunu. Fakat ben o güvensizlik, tedirginlik ve korkunun da romanlarıma bir şey kattığına, onlarda yaratmak istediğim atmosferi pekiştirdiğine inanıyorum. Benim için yazma süreci oldukça sancılı ve sıkıntılı; öyle bilgisayarın karşısına oturup, çayımı kahvemi alıp, keyifli keyifli yazamıyorum. Aslında oldukça sakin bir insanımdır ama yazarken çok sinirli, çok gergin oluyorum. Ancak kitap bitip basıldıktan sonra rahatlıyorum.

M.S.: Peki ilk kitabını götürüp editörün karşısına koyduğunda, nasıl bir beklenti içindeydin?

H.B.: Romantik Korku başlangıçta küçük öykülerden oluşuyordu; oturup, ben bir roman yazacağım, diye başlamamıştım zaten. Bu küçük öyküler tarz olarak birbirine çok benziyordu; adeta organik bir bağ vardı aralarında. Onları bir şekilde birleştirmeyi denedim ama roman olsun bilinci hala yoktu; biraz şuursuzca yaptım yani. Fakat sonunda ortaya bir roman çıktı. Dosyayı yayınevine götürdüğümde üzerine telefon numaramı yazmayı bile unutmuştum. Beni kapıdan çevirdiler, “Telefonunuzu bırakmadınız,” diye. Bir ay sonra da arayıp kitabı basmayı düşündüklerini söylediler.

M.S.: Şaşırdın mı bunu duyunca?

H.B.: Şaşırdım. Ayrıca mutlulukla korku karışımı, tuhaf bir duyguya kapıldım; çünkü kitabın yayımlandığı zaman bir sürü insandan o kitaba vakit ve para ayırmalarını istemiş oluyorsun, bu çok büyük bir sorumluluk. O yüzden kitabın çıkacağı söylendiğinde “herkes okusun, bundan bir şey öğrensin, bu kitap onlara çok şey katacak” gibi bir rahatlıkla arkama yaslanmadım; tam tersine bir tedirginlik düştü içime. Hala da sürüyor ve ben bunu kendim için sağlıksız ama kitaplarım için sağlıklı buluyorum. Beni yıpratsa da, huzursuz etse de, romanlarım için her zaman bir avantaj olarak görüyorum bu tedirginliği ve güvensizliği. Sanki o “diken üstünde olma” hali bittiği zaman daha düz, daha sıradan şeyler üretecekmişim gibi geliyor; böyle de ipe sapa gelmez bir paranoyam var.

M.S.: Yani bunun yaratıcılığı beslediğini düşünüyorsun.

H.B.: Herkes için böyledir demiyorum ama evet, kendim için bunu söyleyebilirim.

M.S.: Ben de çok korkak ve kendine güvensizimdir ama bu beni besliyor mu, yoksa bir gün katilim mi olacak, bilmiyorum. Fakat ilginçtir, sizin kuşağın daha güvenli olduğunu sanıyordum; belki de sen kuşağının iyi bir temsilcisi değilsin.

H.B.: Hayır, kesinlikle değilim.

M.S.: Mesela biz, 70’lerle 80’ler arasında sıkışıp kalmış; 70’lerin tadını bilen ama 80’lerin koşullarında var olmak zorunda kalmış bir nesiliz. Kafamız, duygularımı, ölçülerimiz çok karışık. Kendine güvende de güvensizlikte de ölçüyü çok kolay kaçırıyoruz. Biraz annesiz babasız gibiyiz sanki, yetimhanede büyümüş gibiyiz. Keşke beş yıl önce ya da beş yıl sonra doğsaymışım… Gerçi ara kuşak olmanın avantajları da var, ben kendi adıma o karmaşadan da beslendiğimi söyleyebilirim. Fakat 70’leri hiç yaşamamış, ancak 80’lerin sonlarında kendini bulmuş olan sizin kuşağın en önemli özelliği korkusuzluk, gözüpeklik.

H.B.: Ama apolitiklikten gelen bir korkusuzluk o; çok temelsiz, ayağı yere basmayan bir duygu aslında. Hep bir sanallık var; etrafımızı saran gerçekle aramızdaki bağlarda bir sürü zedelenme var sanki. Susan Sontag’ın dediği gibi, gerçek yerine gerçeğin görüntüleriyle oyalanan, yaşadığı dönemden ve toplumdan kopuk bir kuşak olarak görüyorum bizi. Sanki geçmişle aramıza bir set çekilmiş gibi…

M.S.: Şu söylediğin aslında senin roman kahramanlarının durumunu özetliyor, farkında mısın?

H.B.: Evet, öyle. Hatta bana “O romandaki kahraman sen misin,” diye sorulduğunda çok bozuluyorum. Sebebini ikinci romanımdan bir örnekle açıklayayım: Rüya Günlüğü’ndeki Haluk son derece şuursuz, apolitik, eline bir kitap alıp okumayan, bir filmi bile başından sonuna kadar izleyemeyen, bundan bile sıkılan bir tip. Zaten biraz da öyle biri olduğu için bir başkasına dönüşmesi bu kadar kolay. O yüzden “sen misin” sorusu çok saçma, tabii ki ben değilim. Yaşadığım çevrenin insanlarına dışarıdan bir gözle bakıp keşfettiklerimden yola çıkarak kurguluyorum karakterlerimi.

M.S.: Bir şeyler keşfetmek için de bir tür algı oburluğu gerekiyor sanırım. Ben kendimde de fark ediyorum o oburluğu, kafamın her tarafında göz var sanki. Bu herhalde yazı için kıymetli bir kaynak; ayrıca ben kendi adıma da memnunum bu özelliğimden.

H.B.: Bazen çok yıpratıcı da olabiliyor ama.

M.S.: Belki ama bu özellik bende yazmaya başlamadan önce de vardı, yazmasam da var olurdu. Yani yazar olduğum için böyle değilim, böyle olduğum için “yazar da” oldum; olmayabilirdim de… Söyleşilerde yazarlara çok sorulan bir soru vardır, ben de gazetecilik yaptığım dönemde sorardım “Yazmasanız, ne olurdu” diye. Yüzde yetmiş “Çıldırırdım” cevabını alırdım. Ben yazmasam çıldırmazdım, çünkü o birikim yaşayarak çıkardı.

H.B.: Ben de çıldırmazdım belki ama daha mutsuz olurdum, içimde kalırdı bazı şeyler.

M.S.: Sana iyi mi geldi yani, bir yanını iyileştirdi mi?

H.B.: Kesinlikle.

M.S.: Böyle bir ilaç etkisi var mı yazmanın diye hep çok merak ederim. Çünkü ben mesela 37 yaşındayım, ilk romanımı 34 yaşında, yani çok geç yazdım; o zamana kadar da canavar gibi yaşıyordum.

H.B.: Benim için şöyle bir iyileştirici gücü var: Zihnimdeki karmaşanın bir şekilde oradan çıkıp bir kitap haline gelmesi, yani o soyutluğun somut bir karşılık bulması beni rahatlatıyor. Sen ilk romanını nasıl bir ihtiyaç sonucu yazdın?

M.S.: Çok ilginçtir, Beş Sevim Apartmanı’nı yazana kadar oturup bir öykü yazmışlığım bile yoktu. Ben çok obur bir okurum, tam bir bibliyofilim; aslında bütün parametreler benim oturup yirmi yaşında yazmaya başlamam gerektiğini gösteriyor. Fakat ben ne yazık ki tam yazmaya başlayacağım zamanlarda Oğuz Atay okudum, çok severek ve büyük bir iştahla. Günlüğünü de okudum, böylece Oğuz Atay’ın Tutunamayanlar’ı nasıl yazdığını öğrendim ve asla bir şey yazamayacağım gibi bir önyargıya kapıldım.

H.B.: Bende de aynı şey Ahmet Hamdi Tanpınar’da olmuştu. Ufak tefek öyküler yazıyordum ve Huzur’u okuduktan sonra yazmanın benim için kesinlikle bir hobi olarak kalması gerektiğine karar verdim. Öyle bir roman yazılmışsa, benim yapabileceğim daha fazla bir şey yok, hissine kapılmıştım çünkü. Zaten genel olarak da bende yazma motivasyonu sağlayan etkenler, diğer romanlardan, edebiyattan çok sosyoloji kitapları ve sinemadır. Mesela Frankfurt Okulu düşünürlerinin bazı tespitleri var, onlar çok ilginç bir roman konusu olabilir; ya da bir filmin kurgusundan ilham alabilirim. Ama roman okumak, beni de roman yazmaya itmiyor hiçbir zaman.

M.S.: Bu, başta konuştuğumuz korkaklıkla ilgili sanırım. Kendine güvenen yazarların hikayelerinde “evet, Tanpınar okudum ve yazmaya başladım” durumu var. Bizde ters etki yapmış.  Mesela ben, yazmanın güçlü bir hafıza ve geniş bir algı gerektirdiğine inanıyordum. O yüzden de hiç bulaşmadım, sadece gazetecilik sınırları içinde yazı yazdım. Yine gazeteci kimliğimle Adalet Cimcoz kitabını yazarken, bilinçsizce denediğim, daha doğrusu elimdeki malzemenin beni kullanmaya ittiği bir dil oluştu; yani klasik bir biyografi gibi yazamadım. Cimcoz’un yaşamöyküsünü o deneysel dille, tuhaf bir hikaye şeklinde anlattım ve orada birdenbire sıcak bir rüzgar esti yazmaktan bana doğru. Hemen oturup önü arkası olmayan bir hikaye yazdım, Beş Sevim Apartmanı’nın içindeki karakterlerden birinin hikayesini… Hızımı alamadım, her sabah erkenden kalkıp yazmaya başladım ve iki buçuk ay içinde kitap çıktı ortaya. Sen o yazma sürecini nasıl yaşıyorsun, ne zaman yazıyorsun?

H.B.: Bende yazma düzeni diye bir şey yok aslında. Daha çok masa başında olmadığım zamanlarda düşünüyorum romanı. Yoğun trafikte arabanın içinde dururken, başka bir şeyle ilgilenirken romanın kurgusu sürekli kafamda dönüyor ve belli, ama düzensiz aralıklarla oturup onları yazıyorum. Bir de, çok fazla başa dönmeye dayalı bir çalışma yöntemim var. Eklediğim bir bölüm başka bir yeri değiştirmeme neden oluyor, ayrıntılandırmak istediğim bölümler oluyor; onun için sürekli baştan alıyorum.

M.S.: Benimse hafızam zayıf olduğu ve genel olarak hiçbir şeyi hatırlayamadığım için, hiç kopmadan yazmam gerekiyor. Bunun için birinci kural, canımın istemesi. Gerçekten perilerin üşüşmesi gerekiyor başıma. Neyse ki pek hatırşinaslar, henüz hainlik yapmadılar. Hani hastalanacağınız zaman öncesinde boğazınızda hafif bir gıcık hissedersiniz ya, işte ona benzer bir şekilde içimde hafif hafif rüzgarlar esmeye başlıyor. O rüzgarların etkisiyle sabahları beşte altıda kalkıp çalışmaya başlıyorum, dokuza ona kadar… Hiçbir şeyi önceden kurgulamadan, kopmadan –unutmamam gerekiyor çünkü-, çok hızlı ve esrik bir şekilde yazıyorum.

H.B.: Bende bunun tam tersi oluyor aslında. Çok daha soğuk bir yazma süreci yaşıyorum. İlham perisinin gelmesini beklemek değil de, oturup onu çağırma, kulağından tutup getirme gibi bir durum söz konusu. Önce buz gibi notlar alıp sonra aralarını daha sıcak ayrıntılarla dolduruyorum. Belki sonradan değişir ama bu üç roman için şunu da söyleyebilirim: Her zaman hikayenin başı, ortası, sonu belli olduktan sonra yazmaya başlıyorum. O soğuk kurgu sonradan benim de önceden bilmediğim ayrıntılarla zenginleşiyor. Bu konuda çok farklıyız galiba…

M.S.: Gerçekten çok farklıyız. Benim gerçekten “matematiği içimde varmış” oluyor ve sonradan da çok büyük aksaklıklar çıkmıyor. Tabii ki geri döndüğümde kopukluklar varsa onları bağlıyorum, değişiklikler yapıyorum ama temelde bir rüya gibi… Hani rüyayı da kurgulamazsın ama her şey birbirine bağlıdır ya, öyle bir şey… Mesela bu kış üzerinde çalışacağım kitabın sadece bir duygusu var ama ne yapacağımı hiç bilmiyorum. Malzemeyi toplayıp sonra da sabahları erken kalkmaya başlayacağım herhalde.

H.B.: Biraz da günümüzün edebiyat ortamından bahsedelim. 2004 yılının, Cumhuriyet tarihinde en çok roman yayımlanan yıl olduğu söyleniyor. Sen bu konuda ne hissediyorsun?

M.S.: Müthiş bir tedirginlik, ağırlık ve suçluluk duygusu… Bu tür bir saptamanın içinde yer almak talihsizlik. Çok roman yazılan bir dönemde o kalabalığın içinde var olmak, eksi puanla başlamak gibi; ilk uyandırdığı duygu bu. Tabii bu, kaba, saf, çocuksu, önü arkası olmayan, altını besleyemeyeceğim bir duygu.

H.B.: Komploya kurban gittik hissi…

M.S.: Karanlıkta bir anda ışıklar yanmış da gözlerim kamaşmış gibi… Sanırım çok roman yazılmasının yanı sıra yayınevi sayısının artması, kitap basıp satmanın ticari bir alan olarak cazip hale gelmesi de etkili. Ben yıllardır editör masalarının dosyalarla dolu olduğunu biliyorum. İnsanlar hep yazıyorlardı ve bunların çoğu basılamıyordu; ama kötü oldukları için değil, daha önce de bir sürü iyi şey yazılıyordu bence. Romanın iyiliği, kötülüğü, basılabilirliği, basılamazlığı ayrı bir tartışma konusu ama bana göre aradan zaman geçtikten sonra geriye dönüp bakmak gerekiyor. Bugün sadece “aaa, ne kadar çok roman çıkmış” diye  küçük bir şaşkınlık benim için ama değerlendirmede bir ölçü değil azlık çokluk.

H.B.: Ayrıca çok roman yazılması, diğer türlerde daha az ürün verildiği anlamına gelmiyor. Sadece roman daha çok sattığı için yayınevleri politikalarını ona göre şekillendiriyor, Bir şiir kitabı ya da oyun yerine roman basmayı tercih ediyorlar. Bu yüzden de “herkes roman yazıyor” gibi bir yanılsama çıkıyor ortaya.

M.S.: Eğer gerçekten daha çok roman yazılıyorsa şöyle bir tespitte de bulunabiliriz: Tuhaf bir coğrafyada, tuhaf bir dönemde yaşıyoruz. Öykünün kısa ve naif dünyası bu dışarıdaki karmaşık, çokrenkli, çokkatmanlı dünyayı anlatmak için yetersiz, kısır kalıyor olabilir. Belki de daha uzun soluklu, içinde daha renkli hayatların ve olayların olduğu kitaplar yazmaya ihtiyaç duyuyoruz.

H.B.: Bu söylediğin bende şöyle bir çağrışım yaptı: Film yerine dizilerin izlendiği bir dönemde belki de aslında roman yerine öykülerin okunması gerekiyor.

M.S.: Ama sanki dışarıdaki dünya artık bir öyküye sığmayacak kadar detaylı. Öyle bir şehirde yaşıyoruz ki; artık 1950’lerin İstanbul’u değil burası. Dışarıya adımını attığın anda görüyorsun; zenciler var, travestiler var, yoksullar, sokak insanları, zenginler… O kadar çok şey var ki bizi yolumuzdan çeviren, algımızı oyalayan, aklımızı çelen ve oradan da kalemin ucuna hücum eden… Belki de gördüklerimizi anlatmaya öykünün alanı yetmiyor, bilemiyorum.

H.B.: Peki sen ne kadar takip edebiliyorsun yeni çıkan romanları?

M.S.: Her şeyi hiç kaçırmadan takip ediyorum diyemem ama ben zaten bir okurum ve ilgimi çeken birçok şeyi fark ettiğim anda ayırt etmeden alıp okuyorum. Yeni yazarları izlemek gibi bir misyon hissetmiyorum üzerimde ama onlardan uzak durmak gibi bir yaklaşımım da asla yok. “Yazarlar birbirlerini okumuyorlar” gibi bir tartışma konusu vardır; tavır olarak bende hiç karşılığı yok bunun. Zaten kitaplara bakarken esasen yazarlığım değil, okurluğum öne geçiyor. Üstüne bir de yazıyor olmam, belli bir dönemi paylaşıyor olmamız, beni avantajlı kılıyor onları okuyup tanıdığımda. Okur olarak aldığım zevkin yanı sıra, nasıl bir ortamda yazdığımı, kimlerle yazdığımı, kimlerle benzeşip kimlerle benzeşmediğimi değerlendirmek açısından da bir kıymet taşıyor benim için.

H.B.: Dediğin gibi, yeni çıkanlara önyargılı bir biçimde sırt dönülmesi çok yanlış bir yaklaşım ama bir de, sadece ve sürekli yeni çıkanları okuyanlar var. Bence bu da aynı derecede sağlıksız, gidip son moda kıyafetleri sırf moda olduğu için almaktan hiçbir farkı yok.

M.S.: Bu biraz tanıtımla ilgili bir durum. Her kitap aynı tanıtım alanını bulamıyor. Bir kere eğer ismi bilinen bir yazarsan, zaten kontenjandan reklamın yapılıyor. Kitabın, maddi olanakları olan bir yayınevinden çıktıysa, yine şanslısın, tanıtılıyorsun. Ama aynı seviyedeki, aynı kıymetteki bir başka kitap olanakları çok kısıtlı bir yayınevinden çıkıyor ve onu görmüyorsunuz. Böyle bir eşitsizlik var. Keşke bütün kitaplar aynı derecede dikkat çekici bir şekilde okuyucuya sunulsa da o, içinden seçse… Halbuki tanıtımda kısır bir noktaya doğru gidiyor iş. Benim mesela kendime göre şöyle bir sınırım var: Kitabın önüne geçmeyecek bir tanıtım yapılması, bütün söyleşilerimin kitap ve edebiyat bazlı olması gerekiyor. Konum dışındaki, ilgi alanım dışındaki hiçbir söyleşide ya da araştırmada yer almak istemiyorum. Fakat bunun yanı sıra kitabım basıldığı anda görülsün de isterim.

H.B.: Günümüzde ne yazık ki edebiyat dışı kriterler belirliyor edebi eserin değerini, edebiyatın rengini. Eskiden “sanat eserinin değeri zamanla anlaşılır,” diye romantik bir söylem varmış; artık değeri reklamla anlaşılıyor.

M.S.: Ama bu kalabalıkta yapılacak başka bir şey de yok gibi görünüyor. Yazarların nüfusu da çok arttı çünkü. Sonra, eskiden daha derli toplu bir tanıtım alanı vardı. İlgi alanlarının sınırları çok belliydi. Dört tane dergi vardı, bütün edebiyat okurları o dergileri alırlardı. Şimdi televizyonlar, gazeteler, billboard’lar, bir sürü araç var ve hedef kitle dışındaki insanlara bile ulaşıyor o tanıtım. O kitle, tüketici bir kitle ve her şeyi tükettiği gibi edebiyatı da tüketiyor. Bunun uzun vadede belki edebiyata bir katkısı var ama edebi değerlendirmeler açısından kafaları karıştırıyor. Bu çok çağdaş ve bence aslında edebiyatın da dışında, daha genel bir problem.

H.B.: Peki okuduğun yeni romanları içerik olarak nasıl buluyorsun?

M.S.: Son dönemde yazılanlarda, daha doğrusu yeni ve genç yazarların romanlarında çok dikkatimi çeken bir ortak nokta var: Çoğunda Türkiye’nin gündeminin, politik yüzünün ufacık bir yansıması bile yok. Tabii ki istisnalar var ama genele baktığımız zaman durum böyle. Oysa Türkiye belki 60’lar, 70’ler gibi değil ama yine de çok önemli, ülkenin kimliğini belirleyici bir dönem geçiriyor ve bu hiç yansımıyor hikayelere. Mesela senin kahramanların da öyle; politik görüşlerini bilmiyoruz, nasıl bir ülkenin vatandaşı olduklarını sezemiyoruz. Bu konuları yan motiflerden biri olarak bile kullanmamışsın, değil mi?

H.B.: Kullanmadım. Ama ben kendi yazdıklarımda böyle bir şeyin eksikliğini pek de hissetmiyorum açıkçası. Çünkü yakalamaya çalıştığım atmosfere, o klostrofobik havaya bir de politik gündemi eklesem çok yapıştırma durur; onun dokusunda olmayan bir şey… Bireyin iç dünyasını deşifre ederken “Aynı zamanda politik gündeme de ışık tutayım, her yönden yaklaşayım,” gibi bir iddiam yok. Fakat içinde bulunduğumuz edebi ortamda bu tip romanların eksikliğinin farkındayım.

M.S.: Ben genel olarak yazarların bu tip konuları, kıymetsiz olduğunu ve köhne durduğunu düşündükleri için malzemelerine katmadıklarını düşünüyorum. “Ben kimseye oy vermiyorum” demenin moda olduğu, apolitikliğin yüceltildiği bir dönemde bu ister istemez edebiyata da yansıdı bence. Politikanın bu çerçevede değerlendirilmesi kişisel olarak çok yanlış bulduğum bir yaklaşım; hayattan ne kadar eksiltiyorsa, yazdıklarımızdan da o kadar eksiltiyor belki. Bunun küçük bir tedirginliğini yaşıyorum açıkçası; çünkü yazarken sokaktaki insan fazlasıyla var bende, senin kadar soyut değilim. Politik negatifliklerin sonucu olan bir sürü çaresiz hayat var. Ama yine de hep bir şeyler eksikmiş ya da bir şeyleri atlıyormuşum gibi geliyor bana. Belki de kadınca bir endişe. Açıkçası cinsiyetin de yazarlıkta önemli olduğuna inanıyorum ben. Mesela senin yazarlığınla ilgili şöyle bir saptama yapabilirim: Sen bir erkek yazar kimliğiyle çıkıyorsun. Kahramanların erkek, yarattığın dünya erkeklerin dünyası ve erkeğin gözünden bakıyoruz okurken. Bu noktada şunu merak ediyorum: Bana hep gelen bir soru vardır, kadın yazar olmakla ilgili. Sana erkek yazar sorusu geldi mi hiç söyleşilerde?

H.B.: Hayır, gelmedi hiç.

M.S.: Sence bu bir çifte standart değil mi?

H.B.: Kesinlikle öyle. Üstelik sırf yazarlık konusunda değil, çoğu konuda yapılan bir şey. Kadının herhangi bir disiplinle uğraşması daha ilginç bulunuyor, unvanının başına hemen kadın sıfatı ekleniyor.

M.S.: Bakış açısı itibariyle senin için bir erkek yazar, mesela bir Duygu Asena için de kadın yazar denebilir; çünkü son romanını saymazsak o da bugüne kadar kadın dünyasını kadın gözüyle anlattı. Bu noktada yazarın kimliği önemli ve belirleyici. Ama bir gün sen de yazarının kadın mı erkek mi belli olmadığı bir kitap yazabilirsin. O noktada erkek yazarlık sorgulanmamalı. Fakat bizde bir kadın, cinsiyetsiz bir kitap yazsa da söyleşilerde konu dönüp dolaşıp kadın yazarlığa geliyor ve ben bu konuda bir rahatsızlık duyuyorum açıkçası. Kadının yazarlığının sorgulandığı bir ikinci nokta daha var: çocuk doğurmak. Bir erkek sabahtan akşama kadar çalışsa da eve geldiğinde odasına kapanıp “Ben yazacağım,” dese, bütün aile ona hizmet edip sessiz, sakin, huzurlu bir ortam sağlayabilir ama bir kadının böyle bir avantajı olmuyor. Kıymetli ve kabul edilmiş bir yazar bile olsa başka öncelikleri var çünkü toplumda, aile içinde. Sanırım biraz da bunun için kadınlar, kadın yazarlıklarına sahip çıkıp bunu belirtmeye ihtiyaç duyuyorlar.

H.B.: Ben bir de şunu sormak istiyorum: Benim romanlarımın mekanları çok kaygandır; hikayeyi alıp başka bir şehre de taşıyabiliriz, çünkü zaman ve mekan çok soyut bir düzlemde kullanılmıştır. Fakat senin hikayelerin İstanbul’a çivilenmiş gibi. Bu konuda ne düşünüyorsun?

M.S.: İstanbul benim için çok kıymetli. Ben yaşadığı yeri çok seven biriyim. Duygularımın, kişiliğimin, hayata bakış açımın oluşmasında İstanbul’un büyük etkisi olduğunu düşünüyorum. O yüzden her iki romanda da bu şehir var. Bir gün başka bir yerde geçen ya da şehirsiz bir hikaye yazarsam, çok şaşıracağım. Zaten benim karakterlerim de tam üçüncü sayfa kahramanları gibidir; arabesk tabirle “hayatın sillesini” yemiş, yaşam koşullarından, yoksulluktan örselenmiş, aklını kaybetmiş tipler. O yüzden şehir de tabii ki sızıyor, hatta hakim oluyor çoğu zaman. Seninkiler de kentli karakterler ama sen daha çok onların iç çatışmalarına, kişisel çelişkilerine, bunalımlarına odaklanıyorsun. İkimiz de aslında kahramanlarımızı yaşadığımız dünyalardan çıkarıyoruz, o yüzden ister istemez bizden de izler taşıyorlar.  Sen bu konuda ne düşünüyorsun, kahramanların seni yansıtıyor mu, ya da seni yakından tanıyanlar yazdıklarını görünce şaşırdılar mı?

H.B.: Çok şaşırdılar; çünkü ben oldukça sakin bir insanımdır ama romanlarımda ciddi bir korku, kötülük ve şiddet var. Bu tezat epey dikkat çekti ama ben zaten şunu düşünüyorum: Kötülük ve şiddet benim kişiliğimin değil, zihnimin bir parçası.

Plastik Hafıza

Hakan Bıçakcı’nın 2004’te yayımlanan romanı Boş Zaman, zamanın giderek hızlandığı ve elektronikleştiği bir dönemi yansıtmaktadır. Romanın ana kahramanı Harun, yaşadığı hafıza kaybıyla beraber her şey giderek süratlenirken zamanın gerisinde kalır ve bu çıkmazda sürüklenip gider.

Harun, bir trafik kazası sonucunda uyandığı odasında tam intihar etmek üzereyken çalan bir telefonla bu düşüncesinden vazgeçer ve her şey başlar. Arayanın kimliği bilinmemektedir, sesi de işitilmez. Bu telefon, romanı başlatan aksülameldir. Filmlerinde akışa müdahale eden Michael Haneke gibi Hakan Bıçakcı’nın da yazar olarak belirsiz bir şekilde metnine müdahale ettiği bu anlamda düşünülebilir. Yazarın metne bu müdahalesi zaten hikayenin başlaması için gerekli olan etkiyi uyandırır. Bundan sonrası Harun’un tepkileri üzerinden devam eder.

Harun, metin boyunca bütün olaylar karşısında bir tepki veren karakter konumuna gelir. Hiçbir zaman etkiyi uyandıran kişi olmamış, daima kendine karşı yapılmış olana tepki uyandıran biri durumunda bulunmuştur. Karısı olduğunu söyleyen Gülden’e, oğlu Can’a, annesine, babasının ölümüne karşı tepkiler üretir. Tüm üretimleri yapay bir düzlemde kalır, çünkü hafıza kaybı onun duygularını da ciddi olarak zedelemiştir. Bunun içinden bulup çıkardıkları yalnızca birer tiyatro oyunu gibidir. Kendisi de bu durumun farkında olup, babasının ölümünün ardından “bir şey hissetmediği bu adama karşı belki ilerde büyük bir acı duyacağını” belirtir. İnsan, hafızasını kaybettiğinde duygularını da kaybetmektedir, zira hafıza, her şeyi hapseden –duygular da dahil- ana merkezdir ve onun yokluğu her şeyin yitimidir.

Harun’un bilinci ve hafızası için “plastik” denilebilir. Her tür müdahaleye açıktır ama bu müdahalenin ardından yine kendi formuna dönmesini bilir. Bir tür kimyasaldır, onun özüne dokunmayan hiçbir şey yapısını değiştiremez. Bu nedenle roman boyunca onun dönüşümünden söz edilemez. Çeşitli olaylarla karşılaşır, bunlarla yüzleşme çabasına girer ve ama sonuç değişmez, hep ilk formuna döner. Tıpkı insan zihninin boş bir levha (tabula rasa) olduğunu söyleyen John Locke gibi, Harun o levhayı dolduramaz. Bunun ardından roman da başladığı yere döner. Son sayfadan ilk sayfaya dönülüp sonsuz düzlemde okumalar yapılabilir. Her şey şu temel soruyla yanıtlanabilir: İntihar edilmezse ne olur? İntihar edilirse ne olur? İlkinin cevabı pişmanlık, ikincisininki mutlu sondur.

Roman, temel olarak birçok yanılsamanın üzerine kurulmuştur. Okur, hiçbir zaman Harun’un ve çevresindekilerin gerçekte kim olduklarından emin olamaz. Tıpkı Akira Kurosawa’nın Rashamon’da yaptığı gibi birçok farklı anlatım ve bakış açısı söz konusu olabilir. Bunun anlamı, kişiliklerin doğru olarak saptanmasının engellenmesidir. Bıçakcı, çizdiği karakterlerin asıl varlıklarını muallakta bırakır. Bu, romanın ortalarına doğru Harun’un sürekli gitmeye başladığı kafede bir arkadaşıyla karşılaşmasıyla oluşur. “Bilet” bölümünde karşılaşılan kişi, onun aslında “Harun değil Kenan” olduğunu söyler ve ona kendisi hakkında kendisine bildirilenden başka bir hikayesi bulunduğunu açıklar, bunu anlatır. Bundan sonra romanın o ana kadar olan tüm düzlemi kaybolur. Harun da tıpkı okur gibi çelişkide kalır. Üstelik buna daha sonra eline geçirdiği “günlük” ve “mektup” da katılır. Böylelikle olabilirliği bulunan iki ayrı yol çizilmiş olur. Harun, bunlardan hangisinin gerçek olduğunu seçemez, bu muamma onun son kararıyla silinir.

Modern zamanın insan üzerindeki etkisi nedir? Henüz 2004’te yayımlanmış ve zamanın giderek hızlandığı bir dönemde yazılmış roman bu soruyu da gündeme getirmektedir. Harun’un tüm ilkelliğine karşın her şey alabildiğine moderndir. O hâlâ defter kalemle günlük tutup mektup yazarken çevresini teknoloji sarmaktadır. Cep telefonları, florasan lambalar, televizyonlar, hız, sürat, acele. Harun bu hızlı akışın içinde kendi aksaklığını sürekli duyumsar. Kullanmayı içgüdüleriyle becerdiği cep telefonu bile onu şaşırtır, noksanlıklarını hatırlatır. Onun psikolojisi üzerine bu da bir müdahale olarak görülebilir. Aksayan insan, modern zamana uyum sağlamakta güçlük çeker. Harun, bunun iyi bir örneğidir. Ona yetişmek için en az onun kadar hızlı olmak gerekmektedir.

Harun, ancak uyandığı günden sonrasını hatırlayan bir karakterdir. Ancak bu bile doktorun söyledikleriyle şüpheye sürüklenir. Yazar, onun elinden bu gerçeklik boyutunu da alır. Böylelikle metnin yanılsamalarından biri daha ortaya çıkar. Belirsizlik, belirsizlik, daima belirsizlik. Bunların içinde tek gerçek (?) karga sesidir. Onu uyandıran, ara ara duyduğu. Harun, kendi gerçekliğini ortaya çıkarmanın yolunu kendisine yaptıklarını hatırlatacak planlar, listeler yapmakta bulur. Her yanına bir tür hatırlatıcılar yerleştirir. Metin boyunca yaptıklarının gerçekliğini ve hafızasını sarsacak bir şey olmadığı, bilincinin olağan seyrettiği söylenebilir. Bu kısa bellekse onu kuşkularından kurtarmaya yetmemektedir. Üstelik buna eklenen rüyalar bilincini sarsmaya devam eder. Eşi Gülden’le beraber gidecekleri konserin rüyasını görür, bu kabustan sonra gitmekten vazgeçer. Okur burada şunu sorabilir: Belki konsere gitmiş ve bunu rüya sanmış; rüyasında gitmediğini görmüş ve bunu gerçek sanmış olabilir mi? Şüphesiz olabilir. Okuyucudan hafızası olmayan, hayatı yanılsamalarla çevrilmiş bir anlatıcıya güvenmesini beklemek mantıklı değildir. Bu anlamda üretilen sonsuz sayıdaki ihtimal romanın düzlemlerini çoğaltmakta, başka düşünceler ekseni farklı okumalara zemin hazırlamaktadır.

Romanda yazarın kullandığı dil ve özellikle benzetmeleri ilgi çekicidir. Bunların metnin ve yazarın kimliğini tanımladığı söylenebilir: “Başka bir boyuta geçer gibi”, “ılık gözbebeklerimi ağr ağır yutuyor gibi”, “hassas bir intihar alarmı”, “kafamın içindeki uçsuz bucaksız sessizliğe doğru”, “erimekte olan bir kalıp buzdan ayrılan soğuk damlalar gibi”, “eşyayla samimi, canlılara yabancı”, “Geçmişimi düşündüm, karşımdaki temel gibi bomboştu,”, “Dumanlar beynime doldu,”, “Hemen yanı başımdaki güneşli sokak, uzak ve ölü bir gezegen gibiydi.”
Hakan Bıçakcı’nın Boş Zaman’ı, zamanı yok sayan, onu reddeden ve bunun içine zaman kavramını ortadan kaldıran bilinci yerleştiren bir roman olarak gözükmektedir.